Trên địa bàn huyện Ba Tơ, cây mây nước và sa nhân tím sinh trưởng, phát triển dưới tán rừng tự nhiên từ nhiều năm nay và đã tạo thêm nguồn thu nhập cho người dân trên địa bàn huyện. Tuy nhiên, người dân thu hoạch chủ yếu tự phát, chưa biết ứng dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật để trồng, chăm sóc, thu hoạch, bảo quản nên đã làm cho sản phẩm của hai cây trồng này ngày càng cạn kiệt. Trước thực tế đó, Trạm Khuyến nông huyện Ba Tơ đã đề xuất thực hiện dự án: “Trồng và phát triển cây mây nước, cây sa nhân tím dưới tán rừng phòng hộ cho đồng bào dân tộc H’re ở huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi” nhằm giúp người dân sống bằng nghề vườn rừng và những người tham gia quản lý và bảo vệ rừng phòng hộ có thêm nguồn lợi lâm sản ngoài gỗ dưới tán rừng.

Dự án được triển khai tại thôn Con Dốc, thôn Bùi Hui và thôn Nước Đang, xã Ba Trang, huyện Ba Tơ. Qua 3 năm triển khai với 3 đợt trồng (1/2013-3/2015), dự án đã xây dựng mô hình với tổng diện tích là 100 ha/106 hộ, trong đó mô hình cây mây nước: 80 ha/75 hộ, cây sa nhân tím: 20 ha/31 hộ.

 Đợt 1: Trồng tháng vào 1/2013 tại thôn Con Dốc, thôn Bùi Hui, với diện tích 22,4 ha; trong đó mô hình cây mây nước là 20,4 ha. Kết quả qua theo dõi cho thấy: Khả năng tái sinh rễ ở giai đoạn cây con chậm. Từ sau năm thứ 2, cây có tốc độ sinh trưởng chồi và nhánh lá vươn nhanh hơn, đều hơn so với sau trồng năm thứ nhất. Đến nay, sau trồng 3,5 năm, cây đã phân cành lá từ 4-5 cành, có chiều cao 1- 1,2 m, tán lá so với gốc rộng 40-50 cm. Với khả năng sinh trưởng như hiện nay, dự kiến đến năm thứ 4 cây mây vươn lóng, đến năm thứ 5 có sợi mây leo lên cây giá đỡ, đến năm thứ 6 thu hoạch lứa đầu và các năm tiếp theo thu hoạch quanh năm.

Mô hình cây sa nhân tím có diện tích 2 ha, đến nay sau trồng 3,5 năm, các thân thảo cao từ 1-2 m, thân ngầm bò dưới mặt đất dài bình quân 1-1,2 m. Cây sa nhân tím được trồng dưới tán rừng thưa, ít cây gỗ lớn nên sinh trưởng khỏe hơn. Sau trồng 2 năm có khả năng ra trái. Điển hình là vườn ông Phạm Văn Sơn ở Làng Leo, thôn Bùi Hui vào mùa sa nhân tháng 6/2015 đã ra hoa, đậu quả bói vụ đầu tiên chỉ sau trồng 2,5 năm, năng suất thực thu 30 kg/0,5 ha, với giá bán 250.00 đồng/kg, đem lại nguồn thu cho ông 7,5 triệu đồng. Năm 2016 các vườn đều đang ra hoa kết trái, bắt đầu ra hoa cuối tháng 5; kết trái tháng 6,7; trái chắc, chín và thu hoạch vào cuối tháng 8 và tháng 9.

Bà con H'Rê thu hoạch sa nhân tím

Đợt 2 (tháng7/2014), dự án tiếp tục triển khai trồng 22,6; trong đó mô hình cây mây nước 14,6 ha. Hiện nay cây sinh trưởng nhanh hơn cây trồng 1 năm tuổi. Chiều cao cây 30-40cm, phân cành lá từ 2-3 cành.

Cây sa nhân tím được trồng với diện tích 8 ha. Sau trồng 2 năm đã phát thực bì chăm sóc 2 lần và bón phân thúc, cây đã đẻ chồi từ 2-3 chồi, chồi mẹ cao từ 0,5-0,6 m, các chồi sau cao trung bình 30-45 cm, thân ngầm bò dưới mặt đất dài bình quân 25-40 cm, cây sinh trưởng khỏe và ra hoa vụ tháng 6/2016.

Đợt 3 (tháng 3/2015), dự án thực hiện tại thôn Nước Đang, xã Ba Trang với tổng diện tích là 55 ha, trong đó, cây mây nước: 45 ha; cây sa nhân tím: 10 ha. Từ tháng 5 đến tháng 8/2015 thời tiết nắng nóng khả năng phát sinh rễ và phát triển của cây chậm, tỷ lệ sống cây mây nước đạt 80%, cây sa nhân tím 85%. Đến nay sau trồng 1 năm, cây mây nước đã phát triển chồi lá non, cây sa nhân tím đẻ được 2-3 chồi.

Trong quá trình tham gia dự án, để giúp các hộ dân tiếp cận với các tiến bộ kỹ thuật trồng và chăm sóc cây mây nước, cây sa nhân tím, dự án đã tập huấn kỹ năng cho 17 trưởng nhóm và 03 cán bộ thôn ở xã Ba Trang nhằm giúp cho trưởng nhóm có năng lực lãnh đạo nhóm, để tổ chức cho các hộ nông dân trong nhóm trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất và hoạt động nhóm. Đồng thời, tổ chức tập huấn 17 lớp cho 510 người tham dự về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây sa nhân và cây mây nước... Qua đó giúp bà con tiếp cận với kỹ thuật mới, nâng cao nhận thức về tự chịu trách nhiệm bảo vệ rừng, không những cho môi trường mà còn lợi ích chính bản thân nơi họ sinh sống.

Ông Huỳnh Thương, Phó Chủ tịch UBND huyện Ba Tơ cho biết: Kết quả đạt được từ dự án có ý nghĩa thiết thực cho người tộc thiểu số, giúp đồng bào H’re làm quen với khoa học kỹ thuật trồng cây mây nước và cây sa nhân tím dưới tán rừng phòng hộ, từ đó tạo được công ăn việc làm ổn định cho người dân địa phương.

Với kết quả đạt được, dự án đã góp phần nâng cao ý thức của người dân ở miền núi trong việc bảo vệ rừng, tạo vùng nguyên liệu lâm sản ngoài gỗ đáp ứng thị trường và tăng hiệu quả kinh tế hộ gia đình, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết 30a giảm nghèo nhanh, bền vững và Chương trình nông thôn mới của huyện nhà.

Phương Dung