Bước đầu, bà con nông dân hưởng ứng khá tích cực bởi tính ưu việt của mô hình. Bởi đây là một hệ thống sản xuất lúa gạo tiên tiến, hiệu quả, thân thiện với môi trường, có khả năng nâng cao sản lượng lúa canh tác, giảm thiểu lượng nước tưới, giống, phân bón, thuốc trừ dịch hại và công lao động, đồng thời giảm lượng khí phát thải gây hiệu ứng nhà kính.

Mô hình canh tác lúa cải tiến SRI tại huyện Lệ Thủy, Quảng Bình

Tỉnh Quảng Bình có diện tích sản xuất lúa hàng năm trên 52.000 ha, sản lượng lúa bình quân hàng năm đạt khoảng 260-270 nghìn tấn. Phần lớn các hộ nông dân có diện tích trồng lúa theo hướng tự cung tự cấp, quy mô nhỏ lẻ, chưa có định hướng sản xuất lúa hàng hoá theo quy mô lớn. Bên cạnh đó, sản xuất nông nghiệp của tỉnh còn phải đối mặt với với nhiều khó khăn, thách thức. Sự biến đổi khí hậu tạo ra những hiện tượng thời tiết cực đoan. Mặt khác, tập quán canh tác của bà con nông dân còn sạ dày (thường gieo với lượng thóc giống lúa thuần 120 - 180 kg giống/ha/vụ) hầu hết không bón phân chuồng, lạm dụng phân đạm, thuốc bảo vệ thực vật, giữ nước thường xuyên trong ruộng lúa, đốt phụ phẩm, rơm rạ sau thu hoạch. Do đó làm tăng giá thành sản xuất lúa, lợi nhuận thu lại không cao, gây bùng phát dịch hại, ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe con người, gây phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất lúa.

Trước tình hình đó, từ năm 2012, được sự hỗ trợ kinh phí của dự án SNV, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Bình đã giao cho Chi cục Bảo vệ thực vật thực hiện mô hình canh tác lúa cải tiến (SRI). Đến nay, Chi cục đã triển khai thực hiện tại 8 xã trên địa bàn tỉnh với diện tích áp dụng trên 610 ha (huyện Lệ Thủy 183ha, Quảng Ninh 361ha, Bố Trạch 45ha, Ba Đồn 30ha…).

Ông Hoàng Quang Luyến, Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ thực vật Quảng Bình cho biết: Hệ thống canh tác lúa cải tiến SRI là phương pháp canh tác lúa sinh thái nhằm tăng năng suất nhưng lại giảm chi phí đầu vào như giống, phân bón, thuốc trừ sâu và nước tưới. Nguyên tắc cơ bản của SRI là bảo đảm sự phát triển tối đa của bộ rễ lúa nhờ việc sử dụng mạ non ở tuổi từ 2,5 - 3 lá, giảm đến mức thấp nhất sự tổn thương hoặc cạnh tranh của bộ rễ trong và sau khi cấy với yêu cầu phải cấy lúa một dảnh, vuông mắt sàng, mật độ thưa tùy theo chất lượng đất trồng, đồng thời phải rút cạn và điều tiết nước hợp lý trong quá trình sinh trưởng của cây lúa.

Để triển khai thực hiện mô hình, Chi cục Bảo vệ thực vật đã phối hợp với Phòng Nông nghiệp, Phòng Kinh tế các huyện, thị xã, UBND xã, HTX tổ chức họp dân phổ biến chủ trương xây dựng cánh đồng lớn SRI và lấy ý kiến nông dân. Tổ chức SNV đầu tư, hỗ trợ thực hiện quy trình SRI cho các địa phương hưởng lợi, hỗ trợ giá giống, phân hữu cơ vi sinh, thuốc diệt chuột cho các mô hình. Nhờ vậy, việc triển khai mô hình đã được sự đồng thuận cao của nông dân tham gia.

Qua đánh giá bước đầu kết quả tại các điểm thực hiện cho thấy, việc áp dụng SRI giảm được khoảng 50-60% lượng giống (từ 7-8 kg/sào theo phương pháp canh tác truyền thống xuống 2,5-4 kg/sào theo phương pháp SRI). Nông dân tham gia mô hình ngoài lượng giống được giảm ở ruộng mô hình SRI qua triển khai vụ thứ 2 thì họ cũng tự giảm lượng giống gieo ở ruộng ngoài mô hình. Những hộ nông dân không tham gia mô hình sau khi thấy rõ hiệu quả mang lại cũng thực hiện theo. Ước tính, nếu áp dụng SRI trên diện rộng (giảm lượng giống gieo 4-5 kg/sào) nông dân tỉnh Quảng Bình mỗi năm có thể tiết kiệm được khoảng 4.000 - 5.000 tấn giống. Đồng thời đưa năng suất lúa tăng lên 300 kg/ha. 

Anh Võ Văn Thắng, Chủ nhiệm HTX Sản xuất - Kinh doanh - Dịch vụ Mỹ Lộc Thượng, xã An Thủy, huyện Lệ Thủy cho biết: “Năm 2011, HTX đưa vào thí điểm canh tác lúa SRI, chỉ mới bàn đến việc thực hiện gieo thưa (3 kg giống/1 sào) đã gặp không ít khó khăn, vì tập quán gieo dày (6-7 kg giống/sào) xưa nay đã ăn vào tiềm thức của bà con nông dân. Vì vậy thôn, HTX đã tích cực đứng ra tuyên truyền vận động nông dân, đồng thời tranh thủ sự hỗ trợ của cán bộ kỹ thuật, làm mẫu có hiệu quả để nông dân làm theo nhân ra diện rộng”.

SRI là một phương thức canh tác sinh thái giảm chi phí đầu vào của quá trình sản xuất (trên 2 triệu đồng/ha), giúp nâng cao thu nhập cho người trồng lúa. Qua nhiều năm thực hiện có hiệu quả, nông dân càng thêm phấn khởi, tin tưởng vào phương pháp canh tác lúa cải tiến SRI.

Võ Đại Chung

Trung tâm Khuyến nông – Khuyến ngư Quảng Bình