Vị trí, cấu trúc nhà, kỹ thuật xây dựng, âm thanh dẫn dụ, bố trí loa, vật liệu để chim đu bám làm tổ và đặc biệt là các yếu tố vi khí hậu trong nhà yến.. là những yếu tố quyết định sự thành công của việc nuôi chim yến. Tuy nhiên, trong bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu một số kinh nghiệm của Ban Quản lý và Khai thác yến Cù Lao Chàm, Hội An về dẫn dụ chim yến vào nhà yến sao cho hiệu quả.

Âm thanh dùng cho nhà yến là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của nhà yến. Sau khi xây dựng nhà yến đạt chuẩn về yêu cầu kỹ thuật, nếu sử dụng âm thanh thích hợp thì chưa cần tạo mùi sinh cảnh, chim yến vẫn vào ở và làm tổ.

Âm lượng phát ra từ loa cửa cho nhà yến là một vấn đề đáng quan tâm, theo quy định hiện nay là không quá 70db. Trong thực tế hầu hết các nhà yến đều mở loa vượt cường độ cho phép và nhà nước rất khó kiểm soát vấn đề này. Theo nhiều tài liệu nghiên cứu thì tiếng kêu chim yến trong tự nhiên có cường độ thường dưới 50 db, nhưng do sự cạnh tranh của người nuôi, muốn nhà mình thu hút được nhiều chim yến hơn nhà khác nên đẩy âm lượng lên cao không cần thiết, làm ảnh hưởng đến các hoạt động sống của những người xung quanh. Nếu mở loa cửa với âm lượng quá lớn sẽ làm cho chim yến bay về gần cửa rồi tản ra chứ không chui vào cửa nhà yến. Kinh nghiệm cho thấy loa cửa khi mở đứng cách khoảng 5m nghe rõ và không chói tai là đã có tác dụng. Loa dẫn chim vào cửa nhà, vào các phòng cũng mở vừa đủ chim nghe thấy tìm vào và không lạm dụng quá nhiều loa khiến chim mất phương hướng. Riêng loa ru mở rất nhỏ để tạo sự yên tâm cho chim khi đã vào đu bám, mở lớn và nhiều cũng khiến chim mất phương hướng bay tới bay lui mà không biết đậu chỗ nào.

Để khắc phục vấn đề mở loa nhà yến quá to thì ngoài quy định là mở loa với cường độ thích hợp với tập tính của chim yến (dưới 70db) nhưng phải đo ngay trước miệng loa và phải có biện pháp giám sát tự động cùng chế tài đủ mạnh với những chủ nhà yến mở âm thanh vượt mức cho phép.

Cũng cần phải xem xét về thời gian phát tiếng kêu, liệu có cần thiết phải mở loa ngoài từ sáng sớm đến chiều tối không?! Theo các kết quả nghiên cứu nhận thấy chim yến rời hang đi kiếm ăn từ sáng sớm và trở về tổ một hay nhiều lần trong ngày tùy thuộc vào thời điểm trong hay ngoài mùa sinh sản. Buổi sáng đến thời điểm nhất định chim tự động bay đi kiếm ăn như nhiều loài khác, mở loa sáng sớm như một cách đánh thức chim là không cần thiết. Như vậy tiếng kêu chỉ cần phát vào buổi chiều để thu chim trở về nhà nhiều hơn mà thôi (nhà mới xây), thu hút thêm những chim mới (nhà yến cũ), những chim đã ở lại lâu rồi thì không cần tiếng kêu này chúng vẫn về đúng nhà, đúng tổ của mình. Nếu thực hiện thống nhất về mức âm lượng và thời gian phát âm thanh thì cũng không còn phải lo lắng rằng chim nhà mình sẽ bị nhà khác dẫn dụ đi hết (trừ khi các yếu tố kỹ thuật khác trong nhà không đảm bảo khiến chim bỏ đi).

Theo một số tài liệu nghiên cứu về âm sinh học thì tiếng kêu của chim yến có nhiều mục đích khác nhau như: báo hiệu có nhiều thức ăn, kêu cứu khi có địch hại, giao hoan, đòi ăn của chim non, chim tơ, mớm mồi của chim bố mẹ…vv. Ở Malaisia và Indonesia có nhiều công ty chuyên thu tiếng kêu thật của chim yến từ các hang động hay từ nhà yến đông đúc để sản xuất các file âm thanh bán ra thị trường. Các nhà yến Việt Nam chủ yếu sử dụng tiếng kêu này và mỗi nhà mỗi kiểu, phụ thuộc vào kinh nghiệm của cá nhân hay tổ chức tư vấn xây dựng, lắp đặt và vận hành. Việc thay đổi tiếng kêu thường xuyên thường tạo ra sự mới lạ khiến chim yến vờn nhiều hơn (cả chim đã ở lâu cũng vờn) nhưng theo chúng tôi không nên lạm dụng vì với tập tính bầy đàn và bảo thủ nơi ở của chim yến, một khi đã ở lại làm tổ thì chim cũng ít vờn quanh trước cửa ra vào nhà của mình. Một số nhà yến dùng âm thanh có từ rất lâu và cố định nhưng chim vẫn phát triển đều. Kinh nghiệm cho thấy các nhà yến dùng nhiều loại tiếng kêu và mở lớn thì chim thường phấn chấn vờn nhiều nhưng hiệu quả ở lại không cao vì nhiễu loạn tiếng kêu trong nhà làm chim mất phương hướng, không tạo ra môi trường tự nhiên và yên tâm cho chim yến.

Tóm lại, nên dùng 2 đến 3 loại tiếng kêu cho nhà yến để phát 3 loại loa là loa phóng ở cửa, loa dẫn vào nhà, vào phòng và loa ru. Nhiều nhà yến chỉ sử dụng 2 loại tiếng kêu, 1 loại chung cho loa phóng cửa và loa dẫn (khác nhau về âm lượng) và 1 loại cho loa ru cũng cho thấy hiệu quả rất tốt. Thậm chí có nhà chỉ dùng 1 loại tiếng kêu nhưng vẫn có chim yến vào làm tổ. Ngoài ra, việc sử dụng loại tiếng kêu linh hoạt và điều chỉnh âm lượng phối hợp cho từng loại tiếng kêu trong nhà yến là rất quan trọng, phụ thuộc kiến thức và kinh nghiệm của người sử dụng âm thanh. Nếu có đủ kinh nghiệm hay cơ sở phân biệt tiếng kêu đó nhằm mục đích gì, tập trung vào thời điểm nào trong ngày, trong mùa, trong năm thì việc linh hoạt trong sử dụng tiếng kêu sẽ đem lại hiệu quả dẫn dụ cao hơn. 

TS. Tấn Phong

Ban Quản lý và Khai thác yến Cù Lao Chàm, Hội An

(theo tài liệu Diễn đàn Khuyến nông @ Nông nghiệp)