Ba năm trước, mảnh vườn sau nhà của Agnes Barasa ở làng Maeni, quận Kimilili, Kenya chỉ là một vùng đất khô cằn, bạc màu. Hôm nay, nơi ấy phủ đầy màu xanh của cải xoăn, đậu, cà chua chuối và rau xanh – minh chứng sống động cho sự chuyển mình của nông nghiệp sinh thái.
Trước đó, dù vợ chồng Agnes chăm chỉ làm nông suốt hai thập kỷ nhưng mùa màng vẫn thất bát, gia đình cô luôn thiếu lương thực. Nguyên nhân chủ yếu là do tập quán canh tác lạc hậu và tập quán đốt tàn dư cây trồng sau thu hoạch – điều tưởng chừng vô hại nhưng thực chất đã âm thầm phá hoại đất.
“Tôi từng đốt thân cây ngô và cỏ khô ngoài đồng mà không hề biết mình đang làm hại đất”. Agnes chia sẻ. Nhận thức này chỉ có được khi cô tham gia khóa tập huấn về nông nghiệp sinh thái thuộc sáng kiến BOOST (Building Opportunities for Resilient and Sustainable Transformation - Xây dựng cơ hội cho sự chuyển đổi bền vững và phục hồi) – Dự án do FAO, IFAD và Chính phủ Kenya triển khai với sự tài trợ của Liên minh Châu Âu.
Từ “đất bệnh” thành “đất sống”
Theo ông Jimmy Mweri – Điều phối viên Dự án BOOST, nhiều vùng đất tại Kenya đang “chết dần” do độc canh, lạm dụng phân hóa học và canh tác sai cách, cầy xới quá mức, đốt rơm rạ, để đất trống trong thời gian dài khiến đất bị mất khả năng giữ ẩm, dễ bị xói mòi và giảm đa dạng sinh học. Nhiều nông dân không biết rằng đất có thể bị “suy dinh dưỡng” và có thể chẩn đoán bằng thiết bị quét cầm tay để phát hiện vấn đề. Trong nhiều trường hợp là do đất thiếu phốt pho và có độ chua cao, thiếu vi lượng, vi sinh vật có ích suy giảm. Do vậy đất cũng cần “chẩn đoán” và “điều trị” như con người.
Agnes từng trồng mía nhưng khi ngành mía lao đao vì thanh toán chậm cô chuyển sang trồng ngô như nhiều nông dân khác, tuy nhiên việc độc canh và sử dụng phân bón hóa học kéo dài cùng nhiều yếu tố khác đã khiến đất trở nên chua và nghèo dinh dưỡng, cây trồng giảm năng suất.
Áp dụng những kiến thức từ khóa tập huấn BOOST, Agnes đã học cách nhận biết sự thiếu hụt dinh dưỡng và nhu cầu của đất từ đó cải tạo và phục hồi đất bằng sử dụng phân hữu cơ tự sản xuất tại trang trại. Nhờ những phương pháp này, Agnes đã có mùa ngô bội thu nhất từ trước tới nay, từ 03 bao ngô tăng lên 15 bao đã khơi lại niềm tin của cô vào nông nghiệp. “Tôi thực sự hạnh phúc khi thấy đất hồi sinh và cho năng suất trở lại”, Agnes xúc động nói.
Vườn rau của cô cũng phát triển tốt nhờ phân bón sinh học, sản phẩm phòng trừ sâu bệnh và giống lai được dự án cung cấp với tập huấn sử dụng đúng cách. Cách thực hành như quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), luân canh và xen canh cây trồng, sử dụng giống lai, quản lý sau thu hoạch cũng đóng vai trò quan trọng.
    |
 |
| Từ khóa đào tạo BOOST, Agnes đã học cách nhận biết các thiếu hụt và nhu cầu của đất và cải tạo tình trạng đất |
Từ học viên thành giảng viên nông dân
Từ chính trải nghiệm của mình, Agnes nay đã trở thành người hướng dẫn kỹ thuật cho nhiều nông dân khác trong và khu vực lân cận. Cô dự định mở rộng quy mô sản xuất rau để vừa đảm bảo dinh dưỡng cho cả gia đình vừa tăng thu nhập từ rau xanh và ngô thương phẩm.
Dự án BOOST hiện được triển khai tại 5 quận của Kenya, tiếp cận được 40.000 nông dân. Đặc biệt 10 Trung tâm dịch vụ nông nghiệp sinh thái đã được thành lập – là nơi nông dân được tập huấn và tiếp cận dịch vụ từ gieo trồng, tưới tiêu, sử dụng phân hữu cơ đến kiểm soát sâu bệnh hại và liên kết thị trường. Các Trung tâm này do thanh niên địa phương điều hành, vừa mang lại việc làm, vừa đảm bảo dịch vụ nông nghiệp chất lượng, chi phí hợp lý góp phần tạo ra việc làm bền vững cho thế hệ trẻ, đồng thời lan tỏa tri thức nông nghiệp sinh thái trong cộng đồng.
Một khởi đầu mới từ lòng đất
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, mưa thất thường và sâu bệnh gia tăng, việc cải thiện đất đai trở thành điều kiện tiên quyết để đảm bảo an ninh lương thực. BOOST không chỉ giúp hồi sinh đất mà còn hồi sinh hy vọng, khơi dậy nội lực và trao quyền cho người nông dân.
“Nếu biết lắng nghe đất, ta sẽ biết cách làm cho đất sống lại và từ đó con người cũng sống khỏe mạnh hơn”. – Một triết lý giản dị từ hành trình của những người nông dân Kenya.
Quỳnh Yến
(Theo FAO)