Phát triển kinh tế tuần hoàn hiện nay đang là xu thế chung để phát triển kinh tế xanh và bền vững. Tuy khái niệm về nông nghiệp tuần hoàn còn khá mới ở Việt Nam, nhưng trên thực tế các mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn đã xuất hiện và ngày càng phát triển. Khởi đầu là mô hình kinh tế vườn, ao, chuồng (VAC) đã được áp dụng và phổ biến tại Việt Nam từ những năm 1980 có thể được coi là hình thức nông nghiệp tuần hoàn đơn giản nhất.
Phát biểu tại Diễn đàn, ông Nguyễn Hồng Quang - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Bắc Ninh cho biết: Trong những năm qua, cùng với việc đẩy mạnh áp dụng các tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới vào sản xuất, ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn Bắc Ninh đã tích cực tuyên truyền, khuyến khích hỗ trợ các tổ chức, cá nhân phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn. Nhờ có chính sách hỗ trợ của tỉnh, nhiều địa phương đã phát triển và mở rộng các mô hình nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn. Đến nay, đã có nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn được thực hiện, điển hình như: mô hình sản xuất lúa theo hướng hữu cơ kết hợp tiêu thụ sản phẩm, mô hình trông lúa - trồng nấm ăn – sản xuất phân hữu cơ; mô hình trồng cỏ kết hợp nuôi bò; mô hình kinh tế tổng hợp bò - trùn quế - cỏ/ngô/cây ăn quả - gia súc, gia cầm - cá; mô hình lúa - cá…
Kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp là quá trình sản xuất theo chu trình khép kín, chất thải và phế phụ phẩm của quá trình này là đầu vào của quá trình khác thông qua việc áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ sinh học, công nghệ hóa lý. Việc phát triển kinh tế tuần hoàn đang mang lại nhiều giá trị cho sản xuất nông nghiệp, góp phần giúp giải quyết được sự khan hiếm tài nguyên, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu và mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Chia sẻ về mô hình kinh tế tổng hợp nuôi bò - trùn quế - trồng cỏ và cây ăn quả - nuôi vịt - thả cá, ông Trịnh Bá Biện ở xã Lạc Vệ, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh cho biết: Từ năm 2019, gia đình ông quyết định quy hoạch cải tạo nâng cấp khu chăn nuôi theo hướng tuần hoàn khép kín. Một phần diện tích được chuyển đổi ao nuôi thả cá, diện tích xung quanh bờ trồng cỏ voi làm thức ăn cho đàn bò sinh sản và bò 3B với hơn 30 con, một khu riêng để ủ phân bò nuôi trùn quế. Với 150m2 nuôi trùn quế, cứ 45 ngày gia đình ông thu 4-5 tạ giun làm thức ăn cho vịt, gà, cá và nấu cháo cho bò. Phân trùn quế được dùng làm phân bón cho cỏ voi và cây ăn quả. Với cách làm như vậy, khu chăn nuôi của ông luôn thoáng sạch, không có mùi hôi, bò lớn nhanh, đàn bò mẹ con sinh trưởng phát triển tốt.
Ông Nguyễn Xuân Bằng – Giám đốc Công ty TNHH nông nghiệp CNC Hồ Gươm cho biết: “Trong bối cảnh giá vật tư nông nghiệp tăng cao, nông nghiệp tuần hoàn là một cứu cánh nhằm giảm chi phí đầu vào, nâng cao hiệu quả kinh tế cho người sản xuất”. Mô hình sản xuất theo hướng kinh tế tuần hoàn đem lại hiệu quả kinh tế cao được áp dụng tại công ty là mô hình sản xuất nấm – cây tía tô. Nấm được sản xuất tại công ty là nấm đùi gà và nấm kim châm. Phế phụ phẩm trồng nấm sau thu hoạch tạo được thu gom và xử lý bằng công nghệ vi sinh thành phân bón hữu cơ để bón cho diện tích trồng tía tô xuất khẩu sang Nhật Bản. Phế phụ phẩm của mô hình sản xuất lá tía tô xuất khẩu sau mỗi lần thu hoạch, sơ chế đều được thu gom vào bể chứa, sau đó sử dụng các chế phẩm sinh học để ủ, làm phân bón. Với quy trình này, đã tạo ra nguồn phân bón hữu cơ không những tốt cho cây trồng mà còn giúp công ty giảm chi phí sản xuất cây tía tô.
Mặc dù đem lại những lợi ích không nhỏ, việc xây dựng và phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp vẫn còn ở mức khiêm tốn, hiệu quả đạt được chưa cao, các mô hình tái chế và tận thu phụ phẩm trong nông nghiệp còn chưa phát triển.
Theo đánh giá của đại diện Cục Chăn nuôi, nguyên nhân của tình trạng trên là do chăn nuôi nông hộ và trang trại nhỏ vẫn chiếm đa số, nhận thức, trình độ và tiềm lực đầu tư của hộ chăn nuôi hạn chế trong khi đó để ứng dụng công nghệ sạch, thân thiện môi trường về chuồng trại, xử lý chất thải chăn nuôi lại đòi hỏi cần tỷ suất đầu tư cao. Ngành công nghiệp phụ trợ (như sản xuất trang thiết bị, vật liệu, công nghệ vi sinh) hỗ trợ xử lý chất thải, bảo vệ môi trường trong nước còn hạn chế, chất lượng sản phẩm không đồng đều và chủ yếu còn phụ thuộc vào nhập khẩu. Thể chế pháp luật về tái chế, tái sử dụng chất thải chăn nuôi, phụ phẩm nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải chưa đầy đủ; thiếu chính sách thu hút các tổ chức, cá nhân đầu tư vào nông nghiệp tuần hoàn; thiếu sự liên kết giữa các chuỗi giá trị trong ngành nông nghiệp…
Theo PGS. TS. Nguyễn Thị Minh Hiền, Trưởng Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, thiếu khung pháp lý cho kinh tế tuần hoàn nói chung hay nông nghiệp tuần hoàn nói riêng, đất đai hạn hẹp và manh mún, nhận thức về phát triển nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn còn hạn chế; nông hộ và doanh nghiệp vừa và nhỏ thường khó tiếp cận với nguồn tín dụng từ các ngân hàng… là những rào cản lớn cho phát triển nông nghiệp tuần hoàn...
Trong thời gian gần đây, phát triển nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn bền vững, giảm thiểu phát thải nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và toàn bộ hệ thống chính trị. Hệ thống văn bản, chính sách liên quan đến kinh tế tuần hoàn như: chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, chiến lược phát triển ngành nông nghiệp bền vững và đề án kinh tế tuần hoàn đã được Thủ tướng Chính phủ ký, ban hành. Trong đó thể hiện rõ kinh tế tuần hoàn là hướng đi tất yếu để phát triển bền vững, nâng cao năng suất lao động.
Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam tại Quyết định số 687/QĐ-TTg ngày 7/6/2022 của Thủ tướng Chính phủ đã nêu rõ mục tiêu phát triển kinh tế tuần hoàn nhằm tạo động lực cho đổi mới sáng tạo và cải thiện năng suất lao động, góp phần thúc đẩy tăng trưởng xanh gắn với cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng tăng cường hiệu quả, tính gắn kết tuần hoàn giữa các doanh nghiệp và ngành kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chống chịu của doanh nghiệp và chuỗi cung ứng trước các cú sốc từ bên ngoài, nhằm góp phần đạt được thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội; hướng tới nền kinh tế xanh, trung hòa các-bon và đóng góp vào mục tiêu hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu.
Tại Diễn đàn, các đại biểu đã thảo luận, phân tích những thuận lợi, khó khăn trong sản xuất nông nghiệp tuần hoàn, cung cấp những thông tin về các tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới đã và đang được áp dụng vào sản xuất, đồng thời chia sẻ những kinh nghiệm, cách làm hay trong việc xây dựng và phát triển những mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng tuần hoàn.
Để phát triển mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn, một số giải pháp đã được đưa ra như: xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý và tiêu chuẩn hóa kinh tế tuần hoàn trong lĩnh vực nông nghiệp; thúc đẩy nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, hợp tác quốc tế; đẩy mạnh thông tin tuyên truyền về mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp, chuyển từ tư duy chất thải sang quản lý nguyên vật liệu, phát triển cơ sở hạ tầng và các hoạt động sản xuất kinh doanh tuần hoàn; thúc đẩy số hóa và xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu, phân tích dữ liệu về kinh tế tuần hoàn; hình thành chuỗi liên kết giữa các doanh nghiệp,…
Ánh Nguyệt
Trung tâm Khuyến nông Quốc gia