Tính đến hết vụ Hè Thu 2025, diện tích tham gia Đề án tại Đồng bằng sông Cửu Long đã đạt khoảng 354.840 hecta, vượt 197% so với mục tiêu giai đoạn khởi động. Đã có hơn 200.000 hộ nông dân áp dụng ít nhất một tiêu chí canh tác bền vững của Đề án, cho thấy sự chuyển biến rõ rệt về nhận thức và phương thức sản xuất.
Nhiều địa phương triển khai nhanh và hiệu quả, trong đó An Giang có khoảng 351.000 hecta tham gia; trên 303.000 hecta áp dụng từ 3–5 tiêu chí kỹ thuật như giảm giống, quản lý nước, giảm phân bón – thuốc bảo vệ thực vật và thu gom rơm rạ. Riêng tỉnh đã xây dựng 89 mô hình trình diễn với tổng diện tích hơn 2.000 hecta.
Tại Cần Thơ, giai đoạn 2024–2025 đã triển khai 12 mô hình thí điểm, quy mô 50 hecta/mô hình; năm 2025 mở rộng lên 104.500 hecta, với 191 tổ hợp tác, hợp tác xã tham gia.
Một trong những công nghệ trụ cột của Đề án là quản lý nước thông minh theo phương pháp ướt – khô xen kẽ (AWD). Kết quả từ các mô hình thí điểm cho thấy AWD giúp giảm 30–40% lượng nước tưới, đồng thời cắt giảm đáng kể phát thải khí metan – loại khí nhà kính chủ yếu trong canh tác lúa nước. Nhiều mô hình trong đề án đã ghi nhận mức giảm phát thải từ 2 đến 12 tấn CO₂/ha.
    |
 |
| Tổ trưởng tổ KNCĐ xã Tân hội đang giới thiệu thiết bị cảm biến IoT giám sát mực nước/độ ẩm đất dùng cho tưới ướt – khô xen kẽ AWD |
Song song với đó, quản lý dinh dưỡng và sâu bệnh tổng hợp (IPNM & IPM) mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt. Trong các mô hình vụ Hè Thu 2025, lượng phân bón được giảm 30 - 70 kg/ha, số lần phun thuốc bảo vệ thực vật giảm 1- 4 lần, giúp giảm chi phí sản xuất từ 8,2 - 24,2%, trong khi năng suất có thể tăng đến 7%.
Đề án cũng thúc đẩy sử dụng giống lúa chất lượng cao, gieo sạ theo quy trình chuẩn. Thực tế cho thấy lượng giống đã được giảm 30–50%, thậm chí 50–65% ở các mô hình trình diễn; lượng phân đạm giảm trên 31%, góp phần nâng cao chất lượng hạt gạo và giảm ô nhiễm môi trường.
|
 |
| Trạm IoT quan trắc môi trường đồng ruộng tại tỉnh An Giang |
Công nghệ số được ví như “bộ não” của Đề án. Nhiều địa phương đã triển khai cảm biến IoT đo mực nước, độ ẩm đất và điều kiện môi trường. Điển hình, An Giang đã lắp đặt cảm biến AWD tại 4 hợp tác xã, thuộc 3 vùng sinh thái, theo dõi liên tục trong 3 vụ sản xuất, phục vụ quản lý nước và đo đạc phát thải theo thời gian thực.
Đề án cũng từng bước áp dụng hệ thống Đo đạc – Báo cáo – Thẩm định (MRV) để định lượng chính xác lượng khí thải nhà kính. Quy mô thí điểm MRV trong vụ Đông Xuân 2025–2026 dự kiến đạt 300.000 hecta. Theo các kịch bản kỹ thuật:
Rút nước AWD 1 lần có thể giảm 29% phát thải,
Rút nước 2 lần có thể giảm 45%,
Vùi rơm rạ tươi trước vụ giảm tới 81% khí CH₄,
Xử lý rơm rạ bằng phương pháp compost giảm khoảng 83% CH₄.
Một số mô hình đã ghi nhận mức giảm phát thải bình quân khoảng 3,7 tấn CO₂e/ha, tạo nền tảng tham gia thị trường tín chỉ carbon trong thời gian tới.
|
 |
| Tham quan mô hình MRV thực địa của Bayer Forward Farming tại ĐBSCL |
Bên cạnh MRV, các công cụ số hỗ trợ ra quyết định đang được triển khai, tiêu biểu là nền tảng ViRiCert. Công cụ này cho phép nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp tự đánh giá mức độ tuân thủ quy trình canh tác lúa phát thải thấp.
|
 |
| Công cụ đánh giá sự tuân thủ theo quy trình đề án 1 triệu hecta... |
Đến nay, Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) đã cấp nhãn hiệu “Gạo Việt xanh, phát thải thấp” cho trên 70.000 tấn gạo. Trong đó, riêng tháng 10 và đầu tháng 11/2025, có 52.220 tấn được chứng nhận, sản xuất từ 12.455 hecta, của 6 doanh nghiệp; trước đó đã có 19.200 tấn được cấp nhãn và 500 tấn xuất khẩu sang Nhật Bản – lô gạo phát thải thấp đầu tiên của Việt Nam.
|
 |
| "Gạo Việt xanh phát thải thấp" xuất khẩu tại thị trường Nhật Bản |
Cùng với công nghệ canh tác và công nghệ số, Đề án chú trọng hoàn thiện hạ tầng thủy lợi và cơ giới hóa đồng bộ. Trong vụ Hè Thu 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã triển khai 11 mô hình theo Đề án, diện tích trên 543 hecta, với 355 hộ tham gia, toàn bộ rơm rạ được thu gom và tái sử dụng.
|
 |
| Ứng dụng cơ giới hóa trong thu hoạch lúa tại xã Tam nông tỉnh Cần Thơ |
Việc đầu tư hạ tầng thủy lợi, đê điều và hệ thống điều tiết nước thông minh là điều kiện then chốt để nhân rộng các mô hình AWD, thích ứng với hạn hán, xâm nhập mặn và biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt.
Thực tiễn triển khai cho thấy, Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao không dựa vào một giải pháp đơn lẻ mà là tổ hợp công nghệ đồng bộ: canh tác bền vững, cảm biến – IoT, MRV, công cụ số, cơ giới hóa và hạ tầng kỹ thuật… Những con số về diện tích tham gia, 300.000 hecta thí điểm MRV, cùng hơn 70.000 tấn gạo được chứng nhận phát thải thấp đã khẳng định công nghệ đang thực sự “ra sản phẩm chất lượng cao”.
Cùng với lộ trình rõ ràng và nền tảng khoa học – công nghệ vững chắc, Đề án không chỉ hướng tới mục tiêu hoàn thành 1 triệu hecta lúa chất lượng cao vào năm 2030, mà còn góp phần nâng cao vị thế hạt gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế như một sản phẩm xanh, minh bạch và bền vững.
Bảo Toàn
Trung tâm Khuyến nông quốc gia