PPP với sự phân vai rõ ràng giữa hai khối chủ thể chính: Khối Công (Nhà nước/Khuyến nông) và Khối Tư (Doanh nghiệp) cho phép khai thác tối đa giá trị của từng Bên. Trong quá trình thực hiện Đề án, khối Công, đại diện là Bộ NN&MT, Trung tâm Khuyến nông quốc gia (TTKNQG) và hệ thống khuyến nông địa phương, khuyến nông cộng đồng đóng vai trò then chốt là kiến tạo thể chế, bảo chứng uy tín và cầu nối tại cơ sở. TTKNQG chủ trì và điều phối chung, phối hợp với doanh nghiệp để xây dựng, triển khai, nghiên cứu và đánh giá các mô hình canh tác lúa bền vững (như mô hình Bayer ForwardFarming - BFF). Hệ thống khuyến nông cung cấp uy tín thể chế và mạng lưới cơ sở rộng khắp, là lực lượng nòng cốt trực tiếp đào tạo, tập huấn, chuyển giao các quy trình kỹ thuật tiên tiến (như tưới ướt khô xen kẽ, giảm giống, quản lý rơm rạ…). Đặc biệt, khuyến nông cộng đồng (KNCĐ) là hạt nhân của mô hình PPP tại cơ sở, vừa tổ chức sản xuất vừa giám sát kỹ thuật, đồng thời tham gia vào công tác đo đạc, báo cáo, thẩm định phát thải (MRV) để chuẩn bị cho thị trường tín chỉ carbon. Chính quyền địa phương ủng hộ mô hình, tạo điều kiện thuận lợi và bảo hộ các cam kết giữa doanh nghiệp và nông dân.

    Khối Tư bao gồm các doanh nghiệp giữ vai trò dẫn dắt công nghệ, đầu tư tài chính và đảm bảo thị trường. Các doanh nghiệp cung cấp cam kết tài chính và khoa học kỹ thuật để xây dựng bộ giải pháp và sản phẩm chuyên biệt. Họ tích hợp giải pháp trọn gói từ giống chất lượng, cơ giới hóa (sạ cụm), quản lý dinh dưỡng tối ưu (Bình Điền), giải pháp bảo vệ thực vật an toàn (Bayer Much More Rice), đến giải pháp giảm phát thải và cố định carbon (NeoRice). Các doanh nghiệp đầu ra cam kết bao tiêu sản phẩm từ vùng nguyên liệu, chịu trách nhiệm truy xuất nguồn gốc và chịu rủi ro thị trường, giúp nông dân an tâm chuyển đổi. Sự hợp tác của khối Tư nhân giúp xây dựng được các mô hình điển hình, đã chứng minh được hiệu quả kinh tế (tăng lợi nhuận 12% - 74,16%) và giảm phát thải khí nhà kính (từ 2,0 đến 24,7% CO₂).

    Chương trình "Canh tác lúa thông minh" giai đoạn 2016-2022 do Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền và TTKNQG hợp tác đã chứng minh hiệu quả vượt trội của mô hình PPP. Thành công của "Canh tác lúa thông minh" đã tạo ra một quy trình chuẩn được nhà nước công nhận, làm bệ phóng vững chắc để nâng tầm hợp tác, thúc đẩy Đề án 1 triệu hecta lúa.

    Mô hình Bayer ForwardFarming (BFF) cũng là một minh chứng cụ thể cho cơ chế hợp tác đối tác công - tư mở rộng (PPP), trong đó TTKNQG đóng vai trò chủ trì và điều phối chung về chuyên môn, phối hợp cùng Công ty TNHH Bayer Việt Nam và các đối tác doanh nghiệp khác. Mô hình này không chỉ dừng lại ở một công ty mà là sự tích hợp đồng bộ các giải pháp từ nhiều doanh nghiệp hàng đầu trong chuỗi giá trị lúa gạo. Trong đó, Bayer chuyển giao mô hình canh tác bền vững BFF và giải pháp quản lý dịch hại an toàn, hiệu quả. Các đối tác khác tham gia cung cấp giải pháp trọn gói: Công ty Bình Điền cung cấp giải pháp dinh dưỡng tối ưu và xử lý rơm rạ; Sài Gòn Kim Hồng/Phan Tấn cung cấp giải pháp cơ giới hóa (sạ cụm); Vinarice/A-An đảm nhận vai trò cung cấp giống chất lượng và bao tiêu tiêu thụ. Kết quả định lượng cho thấy, mô hình BFF đạt hiệu quả vượt trội so với tập quán nông dân: năng suất tăng từ 0,6% đến 13,5%; chi phí sản xuất giảm trung bình 10-25%; và lợi nhuận tăng từ +13,1% đến +74,16%. Đặc biệt, mô hình giảm phát thải khí nhà kính từ 13,7% đến 24,7% CO₂ và đảm bảo 100% mẫu gạo đạt tiêu chuẩn dư lượng tối đa cho phép của Châu Âu (EU-MRL). Thành công này đã giúp BFF được vinh danh với Giải thưởng GovMedia 2024 về mô hình PPP hiệu quả trong nông nghiệp.

leftcenterrightdel
Ông Lê Quốc Thanh - GĐ Trung tâm KNQG, đại diện Công ty Bayer Việt Nam cùng các đối tác thảo luận cùng các đại biểu về mô hình ForwardFarming 

    Cộng đồng bao gồm các hợp tác xã và nông dân là chủ thể thực thi và cũng được hưởng lợi trực tiếp của sự hợp tác của hai khối Công – Tư. HTX tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị và liên kết hộ nông dân áp dụng các giải pháp kỹ thuật đã được chuyển giao, làm nền tảng để doanh nghiệp bao tiêu. Nông dân, thông qua HTX và sự hỗ trợ của KNCĐ, chủ động áp dụng tiến bộ kỹ thuật (giảm giống, AWD), nhờ đó tăng năng suất, giảm chi phí và nâng cao lợi nhuận. Hơn nữa, việc tuân thủ quy trình còn giúp họ tiếp cận thị trường carbon và góp phần xây dựng thương hiệu gạo phát thải thấp.

    Hiệu quả của mô hình Hợp tác Công - Tư (PPP) trong triển khai Đề án 1 Triệu Héc-ta lúa đã được chứng minh rõ rệt, không chỉ về mặt kinh tế mà còn về môi trường và thể chế. Thời gian tới, định hướng hợp tác PPP sẽ tập trung vào chuẩn hóa và nhân rộng các mô hình đã được chứng minh hiệu quả thành "mô hình mẫu cấp vùng", tăng cường hợp tác chiến lược giữa khối công (TTKNQG, KNCĐ) và khối tư (doanh nghiệp) trong toàn bộ chuỗi giá trị nhằm đẩy mạnh số hóa khuyến nông, xây dựng nền tảng kỹ thuật số để hỗ trợ nông dân, đồng thời hoàn thiện và chuẩn hóa quy trình đo đạc, báo cáo, thẩm định phát thải (MRV) để thương mại hóa tín chỉ carbon, tạo ra nguồn tài chính bền vững cho mô hình. Việc này sẽ giúp ngành lúa gạo Việt Nam phát triển hiện đại, bền vững và có trách nhiệm hơn.

TH