Theo đó cho thấy sản xuất cà phê vẫn đóng vai trò chủ lực trong lĩnh vực nông nghiệp trồng trọt, góp phần lớn đến nguồn thu nhập của đa số người dân sinh sống trên địa bàn tỉnh. Vì thế việc phát triển sản xuất cà phê bền vững góp phần lớn đối với phát triển kinh tế - xã hội Đắk Lắk.

Tuy nhiên hiện nay, ngoài những diện tích cà phê được liên kết với các đơn vị doanh nghiệp, được hỗ trợ về áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất thì phần lớn diện tích cà phê sản xuất nhỏ lẻ của nông dân còn nhiều vấn đề đáng quan tâm. Lo lắng nhất là mật độ các loại cây trồng xen trong vườn cà phê đang rất dày đặc, không hiệu quả, làm ảnh hưởng rất lớn đến năng suất, chất lượng và thu nhập từ sản xuất cà phê của nông dân. Cần cải tạo cây trồng xen trong vườn cà phê để phát triển bền vững.

Thực trạng sản xuất cà phê hiện nay tại Đăk Lăk

Cuối tháng 3/2024, qua tiến hành điều tra hệ sinh thái thực tế vườn cà phê đang thời kỳ kinh doanh tại xã Ea Tu, thành phố Buôn Ma Thuột, (“Lớp học đồng ruộng về nông nghiệp chống chiụ với biến đổi khí hậu – CRA” thuộc chương trình đào tạo giảng viên TOT trên địa bàn Đăk Lăk năm 2024), thực tế quan sát cho thấy, các loại cây trồng trên vườn cà phê bố trí quá dày. Ngoài mật độ cà phê trồng (3 m x 3 m) tương ứng 1100 cây/ha thì các loại cây trồng còn lại không tuân thủ bất cứ quá trình kỹ thuật nào của các loại cây trồng xen. Điều đó thể hiện sự cạnh tranh gay gắt về ánh sáng, độ ẩm và nguồn dinh dưỡng của nhiều loại cây trồng, làm cho cây cà phê sinh trưởng, phát triển kém, cùng với sâu bệnh hại phát sinh.

leftcenterrightdel
Điều tra hệ sinh thái thực tế vườn cà phê đang thời kỳ kinh doanh tại xã Ea Tu 

Về dinh dưỡng

Qua trao đổi với chủ vườn cùng quan sát sinh trưởng của cây cà phê cho thấy việc sử dụng phân bón cho cà phê chưa đáp ứng nhu cầu sinh lý của cây qua từng giai đoạn, đặc biệt là thời kỳ ra hoa, đậu quả. Cây cà phê biểu hiện thiếu dinh dưỡng qua lá, thân, chồi, kể cả đa lượng trung lượng và vi lượng được biểu hiện… Lá cà phê không được xanh đậm, thiếu độ dày, cây sinh trưởng phát triển kém, không cân xứng, ít cành, ít chồi mới, một số lá chuyển vàng úa, thỉnh thoảng đầu cành bị khô. Lá một số cây chuyển sang màu đỏ sỉn đến nâu tím, bắt đầu từ đầu lá, sau lan dần toàn bộ lá, biểu hiện sự thiếu lân. Có cây trên lá còn xuất hiện các sọc vàng sậm, kể cả các vệt màu nâu đen dọc rìa lá, lan từ đỉnh lá xuống biểu hiện triệu chứng thiếu kali... Ngoài vấn đề dinh dưỡng, một số cây cà phê có triệu chứng bị cháy lá do thuốc trừ cỏ gây nên

Sâu bệnh hại

Thực tế tại vườn điều tra, nhiều cây cà phê đang bị rệp sáp bám vào các cụm hoa, quả non chích hút làm khô cành quả. Tây Nguyên giờ đang mùa khô, thời kỳ này, nếu cà phê không khỏe, rệp sáp trắng càng có cơ hội phát sinh lây lan gây hại. Bên cạnh đó nấm muội đen, nấm hồng, nấm rỉ sắt cũng phát sinh gây hại trên một số cây cà phê tại vườn.

Một điều đáng quan tâm là lực lượng thiên địch (sinh vật có lợi) rất ít trên vườn cà phê, cho thấy sự mất cân bằng của chuỗi thức ăn giữa các sinh vật trong hệ sinh thái vườn cây. Hay nói các khác vườn cà phê vừa qua đã sử dụng thuốc hóa học không tuân thủ “Bốn đúng: đúng thuốc, đúng lúc, đúng cách, đúng liều lượng-nồng độ”, tạo điều kiện dịch hại có thể xảy ra bất cứ lúc nào khi điều kiện môi trường thích hợp.

Nguyên nhân

Ngoài nguyên nhân khách quan là do giá cả sản phẩm cà phê trên thị trường xuống thấp, kéo dài trong nhiều năm, theo đó người sản xuất thu nhập thấp nên khó khăn trong trong việc đầu tư. Mặt khác, nông dân rất hoang mang buộc phải trồng xen các loại cây trồng nhằm gia tăng thu nhập cải thiện đời sống.

Ngoài nguyên nhân trên, chủ quan của người sản xuất là chưa nhiệt tình tham gia các lớp tập huấn của cơ quan chuyên môn tại địa phương, chưa nắm được quy trình kỹ thuật trồng và chăm sóc cụ thể các loại cây trồng xen trong cà phê. Cứ trồng theo “xúi giục” của thị trường giá cả các loại sản phẩm cây ăn quả. Sau vài năm trồng thì nhận diện “cây ăn quả này” không đạt tiêu chuẩn chất lượng cũng như giá sản phẩm không như mong muốn ban đầu, lại tiếp tục trồng cây khác xen vào, mong có thêm thu nhập. Cứ như thế, giờ nhìn lại vườn cà phê đã xuống cấp, biến thành vườn tạp với đủ loại cây, năng suất chất lượng cà phê giảm trầm trọng, kéo theo giá trị thu nhập trên vườn chẳng đạt bao nhiêu mặc dù giá cà phê hiện nay đã tăng cao.

Giải pháp

Cho đến lúc này, việc trồng xen các loại cây có giá trị kinh tế vào trong vườn cà phê vối vẫn là một giải pháp rất phù hợp và đã được áp dụng rộng rãi trong thực tiễn sản xuất. Trồng xen trong vườn cà phê vừa tạo sản phẩm đa dạng vừa có những tương hỗ sinh học tốt, chứng minh được tính bền vững về mặt kinh tế và môi trường hơn hẳn so với cà phê trồng thuần trong điều kiện kinh tế và tự nhiên có nhiều biến động bất lợi. Đặc biệt trong điều kiện thời tiết cực đoan thường xuyên xảy ra, tác động rõ rệt của biến đổi khí hậu có thể gây nên những bất lợi cho sản xuất cà phê. Tuy nhiên trồng xen như thế nào để không ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng cà phê, tạo một vườn cà phê bền vững ổn định là một biện pháp cơ bản mà người sản xuất cần thiết phải nắm vững để áp dụng trên vườn của mình. Bỡi lẻ, cà phê vẫn phải được xem là cây trồng chủ lực trong các mô hình trồng xen hiện nay vì nó đã chứng minh tính hiệu quả và ổn định qua thời gian khá dài. Việc chọn cây trồng xen và mật độ phù hợp đã được các cơ quan chuyên môn nghiên cứu khảo nghiệm trình diễn và ban hành qui trình cụ thể đến tận người dân, giúp nông dân gia tăng giá trị thu nhập và hạn chế được rủi ro do sự biến động về giá cà phê. Theo đó các địa phương cần tổ chức tập huấn, chia sẻ, hướng dẫn cụ thể nông dân tác động kịp thời đối với những vườn cà phê hiện nay đang trở thành những vườn tạp, hỗn độn nhiều loại cây trồng xen không hiệu quả. Trước hết mạnh dạn nhổ bỏ những loại cây ăn quả trồng xen không đúng vị trí qui định, để ổn định mật độ cây trồng. Tăng cường cung cấp nước đầy đủ trong mùa khô bằng các phương án tưới tiết kiệm theo kế hoạch quản lý nguồn nước chung của địa phương. Cung cấp dinh dưỡng cho cà phê bằng các nguồn phân bón, đặc biệt chú ý tăng cường nguồn phân hữu cơ cho vườn cà phê để tạo điều kiện đất tơi xốp có khả năng giữ nước và thoát nước đảm bảo, hệ vi sinh vật đất hoạt động phân giải cao để hệ rễ cây cà phê hút dinh dưỡng tốt nhất nuôi cây, cây khỏe kháng được sâu bệnh, hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học, đảm bảo chất lượng sản phẩm cà phê đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng, gia tăng giá trị thu nhập./.

Hồ Cẩm Lai

Trạm Khuyến nông TP. Buôn Mê Thuột, Đăk Lắk