Những thuận lợi
Năm 2011, toàn tỉnh Phú Yên có khoảng 700 tàu câu cá ngừ đại dương, sản lượng cá ngừ đại dương của Phú Yên đạt trên 5.600 tấn, tương đương giá trị khoảng 800 tỷ đồng. Phần lớn những người đi bạn (thủy thủ, thuyền viên) có thu nhập khá, trên 10 triệu đồng/chuyến biển (khoảng một tháng).
Nghề câu cá ngừ đại dương đã thực sự làm cho hàng ngàn hộ ngư dân ở Phú Yên, Bình Định, Khánh Hòa giàu lên hẳn. Đời sống đại đa số ngư dân câu cá ngừ đại dương được nâng cao, việc học hành của con em ngư dân càng được chú trọng nâng cao, nhà cửa, trường học, trạm xá, đường giao thông nông thôn được bà con ngư dân tích cực đóng góp xây dựng ngày càng khang trang hơn. Nghề câu cá ngừ đại dương còn góp phần làm giàu cho nhiều người làm nghề thu mua, chế biến xuất khẩu, dịch vụ hậu cần nghề cá như xăng dầu, nước đá, vật tư ngư lưới cụ, lương thực thực phẩm….
Nhờ nâng cao thu nhập từ cá ngừ đại dương mà ngư dân ven biển không ngừng đổi mới, các làng cá ở Phú Yên có điều kiện tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao như: lễ hội cầu ngư, đua thuyền truyền thống hàng năm, thi đấu bóng chuyền bãi biển, phong trào tập luyện thể dục thể thao…Thông qua đó, tạo cho bà con ngư dân một sân chơi lành mạnh và bổ ích, góp phần rèn luyện sức khỏe, động viên khích lệ đẩy mạnh phong trào thi đua sản xuất trong ngư dân.
Những khó khăn, tồn tại
Bên cạnh những thành quả mà nghề cá ngừ đại dương đạt được, thì vẫn còn một số hạn chế trong khai thác và tiêu thụ cá ngừ đại dương cần được đề cập đến:
So với tàu câu cá ngừ đại dương của các nước thì phần lớn tàu câu cá ngừ đại dương của bà con ngư dân vẫn dừng ở mức công suất nhỏ, trang thiết bị chưa thật sự hiện đại, trình độ tay nghề, đặc biệt là trình độ vận hành, sử dụng các máy móc, thiết bị khai thác, hàng hải, thông tin liên lạc, sơ chế, bảo quản sản phẩm trên tàu còn nhiều hạn chế. Hệ thống các cơ sở dịch vụ hậu cần nghề cá còn nhỏ bé chưa tương xứng với nhu cầu phát triển. Chưa có đội tàu thu mua cá ngừ đại dương và cung cấp các nhu cầu về dầu, nước đá, lương thực, thực phẩm, nước ngọt trực tiếp trên biển cho các tàu câu cá ngừ đại dương tăng khả năng đánh bắt và hiệu quả chuyến biển. Hệ thống bến, cảng, kho bãi chưa được đầu tư tương xứng đảm bảo yêu cầu tiêu chuẩn làm hàng cá ngừ đại dương khi tàu về bến. Máy móc, trang thiết bị trên tàu câu cá ngừ đại dương còn lạc hậu. Nhất là hệ thống trang thiết bị, dụng cụ sơ chế xử lý cá ngừ đại dương ngay trên tàu chưa thật đảm bảo. Hệ thống hầm bảo quản cá ngừ đại dương trên tàu chủ yếu là hầm vỏ gỗ bọc xốp cách nhiệt, khả năng giữ lạnh cho cá trong quá trình bảo quản để tiếp tục hoạt động trên biển còn hạn chế, nhất là khi tàu hoạt động dài ngày. Nguồn nước đá giữ trữ mang theo tàu bị tiêu hao đáng kể, lượng nước đá còn lại không đủ để cấp bổ sung cũng làm ảnh hưởng đến chất lượng cá. Nguồn nước đá sạch hợp vệ sinh chưa được kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ, ngư dân thường bị động trong việc lựa chọn nguồn nước đá. Một yếu tố quan trọng nữa là nguồn vốn lưu động (phí tổn chuyến biển) của bà con ngư dân hạn chế, phần lớn các chủ tàu phải ứng trước của các chủ nậu để tổ chức chuyến biển, vì thế mà tạo nên sự phụ thuộc giữa chủ tàu và chủ nậu.
Cần hiện đại hóa nghề câu cá ngừ đại dương
Trước thực trạng trên, vấn đề đặt ra cần phải đẩy mạnh hiện đại hóa nghề câu cá ngừ đại dương. Muốn vậy, phải có định hướng và giải pháp về đầu tư, sắp xếp bố trí cơ cấu nghề phát triển hợp lý, giảm áp lực khai thác thủy sản gần bờ và bảo vệ môi trường sinh thái nguồn lợi ven bờ, khuyến khích khai thác ngư trường khơi. Cần có biện pháp hiện đại hóa tàu thuyền, các máy móc, trang thiết bị khai thác, hàng hải, thông tin liên lạc trên tàu câu cá ngừ đại dương để tăng khả năng và hiệu quả hoạt động, giảm thiểu các sự cố xảy ra trên biển.
Các cơ quan chuyên môn cần thường xuyên dự báo ngư trường, nguồn lợi và mùa vụ khai thác cá ngừ đại dương, tập huấn hướng dẫn kỹ thuật khai thác, sơ chế bảo quản, và vệ sinh an toàn thực phẩm trong khai thác thủy sản cho bà con ngư dân, thông tin thị trường tiêu thụ cá ngừ đại dương, sử dụng máy tầm ngư (đối với nghề lưới vây rút chì), định vị, máy kéo câu, máy bộ đàm, điều khiển tàu thuyền, phòng tránh bão trên biển, an toàn hàng hải…. để trang bị cho ngư dân. Mặt khác, bà con ngư dân cần có những cải tiến về ngư cụ và mồi câu, nâng cao kỷ năng nghề nghiệp để giảm chi phí sản xuất, tăng hiệu quả chuyến biển.
Đối với ngư dân, cần đầu tư tàu có công suất lớn, trang thiết bị hiện đại, từ hệ thống trang thiết bị sơ chế xử lý cá ngay trên tàu; hệ thống hầm bảo quản cá ngừ đại dương để tăng khả năng giữ lạnh cho cá ngừ trong thời gian tàu hoạt động trên biển, trong điều kiện cho phép có thể đầu tư hệ thống máy bảo quản lạnh cá ngừ đại dương ngay trên tàu. Các chủ tàu cần trang bị bảo hộ lao động cho thuyền viên, thủ thủ đoàn. Các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ nguồn nước đá hợp vệ sinh theo đúng yêu cầu chất lượng. Thành lập các ngư đội đánh bắt cá ngừ đại dương để tăng khả năng hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ vốn, kỹ thuật, thông tin ngư trường, thị trường, vận chuyền sản phẩm, tiếp ứng nhu cầu chuyến biển và cả giúp đỡ nhau khi gặp sự cố bất trắc trên biển. Đầu tư hệ thống thông tin liên lạc tầm xa giữa đất liền với tàu câu ở đại dương. Tổ chức tàu lớn thu mua cá ngừ và cung ứng các nhu cầu chuyến biển ngay trên biển cho các tàu câu cá ngừ đại dương tăng khả năng bám biển, giảm chi phí, tăng hiệu quả kinh tế chuyến biển. Khuyến khích đầu tư hệ thống kho lạnh giữ hàng và chợ bán đấu giá cá ngừ đại dương ngay tại bến, cảng. Các doanh nghiệp thu mua cá ngừ có cam kết tiêu chuẩn chất lượng cá ngừ đại dương sẽ thu mua với cơ quan chức năng có thẩm quyền và niêm yết công khai với bà con ngư dân. Các cơ quan chức năng có thẩm quyền tăng cường giám sát việc thực hiện tiêu chuẩn đã cam kết, niêm yết công khai của các cơ sở thu mua hoặc tiêu chuẩn chất lượng do nhà nước ban hành bắt buộc phải thực hiện, tăng cường xử lý vi phạm tiêu chuẩn chất lượng và an toàn vệ sinh thực phẩm trong khai thác, thu mua, chế biến cá ngừ đại dương. Ngành thủy sản Việt Nam cần sớm ban hành tiêu chuẩn chất lượng cá ngừ đại dương để phục vụ tốt hơn cho công tác quản lý. Các cơ sở chế biến xuất khẩu cá ngừ đại dương cần đầu tư hiện đại hóa trang thiết bị, máy móc, đổi mới công nghệ, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao chất lượng hàng hóa đáp ứng nhu cầu thị hiếu của nhiều thị trường trong và ngoài nước.
Cần có chính sách khuyến khích đầu tư và nâng cao năng lực các cơ sở đóng, sửa tàu thuyền hiện có tại địa phương theo hướng hiện đại hóa. Tăng cường hệ thống cung ứng dịch vụ xăng dầu, nước đá, nước ngọt, vật tư, máy móc thiết bị phục vụ nghề câu cá ngừ đại dương đáp ứng kịp thời sự phát triển của nghề câu cá ngừ đại dương ở từng địa phương và trong cả nước. Mở rộng thị trường xuất khẩu cá ngừ đại dương sang nhiều nước trên thế giới thông qua việc đẩy mạnh quan hệ hợp tác với nước ngoài, xúc tiến thương mại, quảng bá giới thiệu sản phẩm và phát triển thương hiệu cá ngừ đại dương Việt Nam trên trường quốc tế.
Nguyễn Khắc Tân