Điều kiện tự nhiên thích hợp để áp dụng kỹ thuật bao gồm nhiệt độ bình quân năm từ 10–22°C, độ ẩm trên 80%, và lượng mưa bình quân năm từ 1.500–3.000 mm. Địa hình phù hợp là ở độ cao từ 1.300 – 2.500 m so với mực nước biển, với độ dốc dưới 30 độ.
Quả tam thất hoang được thu hái vào khoảng tháng 6–7 dương lịch. Thời vụ gieo hạt phù hợp nhất là từ tháng 7–11 dương lịch.
Quy trình kỹ thuật nhân giống bao gồm các bước từ chọn giống, xử lý hạt, gieo ươm, chăm sóc và xác định tiêu chuẩn cây giống xuất vườn.
1. Chọn cây mẹ để thu hái quả giống
Cây mẹ được chọn trong vùng phân bố tự nhiên hoặc khu vực lấy giống đã quy hoạch. Tuổi cây mẹ phải từ 4 tuổi trở lên, sinh trưởng tốt, hình thái cân đối, và không bị sâu bệnh.
2. Thu hái quả, sơ chế quả lấy hạt
Quả được thu hái vào tháng 6–7 dương lịch, chỉ chọn quả chín đều và không sâu bệnh. Sau khi thu hái để quả trong nhà nơi cao ráo, dồn thành đống nhỏ, thường xuyên đảo đều, tránh hấp hơi. Quả được ủ 2–3 ngày cho chín đều, sau đó tách bỏ phần thịt quả bằng cách dùng tay hoặc dụng cụ chà xát trên rổ để loại bỏ phần thịt quả và thu lấy hạt, rửa, đãi hạt trong nước sạch. Hạt sau khi tách vỏ, để ráo nước và phơi dưới nắng nhẹ 01 ngày trước khi cất giữ.
3. Bảo quản hạt giống
Hạt có thể gieo ngay. Nếu chưa gieo, cần bảo quản trong cát ẩm (60–65%) theo tỷ lệ thể tích 1 hạt/3 cát trong thùng kín. Nơi bảo quản cần mát mẻ, nhiệt độ bình quân khoảng 15–20°C. Thời gian bảo quản được từ 3–5 tháng.
4. Xử lý hạt giống trước khi gieo
Hạt giống được khử trùng bằng dung dịch thuốc tím (Kali permanganat KMnO4) nồng độ 0,1% trong 30 phút. Sau đó, hạt được ngâm liên tục trong dung dịch GA3 nồng độ 20–50 ppm trong 8 giờ. Kỹ thuật này giúp đạt tỷ lệ nảy mầm 90,63% và thế nảy mầm 48,96%, với thời gian nảy mầm là 125 ngày.
5. Làm đất và gieo hạt
Tùy từng điều kiện có thể sử dụng giá thể để gieo hạt hỗn hợp bằng đất tầng (A+B) + cát vàng (tỷ lệ 2:1) hoặc sử dụng giá thể seedchip (viên nén gieo ươm). Cụ thể như sau:
Nếu sử dụng giá thể bằng đất + cát:
- Giá thể gieo hạt là đất tầng mặt dưới tán rừng + cát vàng (tỷ lệ 2:1). Trước khi gieo hạt, giá thể cần xử lý nấm bệnh bằng thuốc chống nấm.
- Giá thể được lên luống (rộng 1-1,2 m, dài 6-12m, cao 20-25 cm) hoặc giá thể đựng trong khay có chiều cao khay tối thiểu 15 cm, đáy có lỗ thoát nước.
- Hạt được gieo với cự ly hàng cách hàng 5-7 cm, hạt cách hạt 3-5 cm.
- Sau khi gieo hạt cần lấp một lớp đất mỏng lên trên hạt, độ dầy lớp đất khoảng 2 - 3 lần đường kính của hạt. Phủ lớp vật liệu (cỏ khô, lá cây khô,...) lên mặt luống/khay. Sau 11 tháng kể từ khi cây mọc, tỷ lệ sống đạt 86%, chiều cao thân khí sinh 13,7 cm.
Trong điều kiện gieo ươm khó khăn do côn trùng và động vật phá hoại, có thể sử dụng giá thể seedchip (viên nén gieo ươm). Sử dụng seedchip mang lại tỷ lệ sống cao hơn, đạt 90% sau 11 tháng kể từ khi cây mọc. Cấu tạo seedchip là cấu trúc có 3 lớp kích thước khoảng 3 cm: Seedchip được làm bằng giá thể xơ dừa/mùn cưa, đất tầng mặt trộn với dung dịch kích thích hạt nảy mầm, hydro dưỡng ẩm theo tỷ lệ 2:1. Lớp giữa (lớp 2) được ủ bằng dung dịch phân bioplant flora tỷ lệ 1/500. Lớp ngoài (lớp bảo vệ) là hỗn hợp dung dịch kháng nấm và diệt khuẩn. Hạt được gieo vào lớp giữa của seedchip.
6. Chăm sóc cây con
* Che sáng:
- Che ánh sáng trực xạ theo từng giai đoạn phát triển: giai đoạn 1-4 tháng đầu sau khi cây nẩy mầm, che sáng khoảng 85%; giai đoạn từ tháng thứ 5 trở đi giảm che sáng xuống còn khoảng 75%.
- Thường xuyên theo dõi tình hình sinh trưởng để điều chỉnh chế độ che sáng thích hợp theo yêu cầu của cây.
* Tưới nước và bón phân:
- Lượng nước và số lần tưới phụ thuộc theo tuổi cây và khí hậu, thời tiết:
+ Sau khi gieo, tưới mỗi ngày một lần, lượng nước tưới từ 2 -3 lít/m2 cho đến
khi hạt nảy mầm.
+ Sau khi cây nảy mầm từ tháng thứ 2 trở đi, khoảng 2-3 ngày tưới một lần, lượng nước khoảng 1-2 lít/m2.
- Bón thúc 500g cho 1 m2 bằng phân hữu cơ GROWTH MIHA PT (thành phần gồm: 70% chất hữu cơ, 6% Nts, 3% canxi) vào tháng thứ 5 sau khi cây nảy mầm. Loại phân này chứa 70% chất hữu cơ, 6% Nts và 3% Canxi. Phân bón rải đều lên mặt ở khoảng trống giữa các cây trong khay/luống.
* Nhổ cỏ, phá váng
- Định kỳ 15 - 20 ngày làm cỏ 1 lần, kết hợp xới đất phá váng bề mặt để loại trừ sự cạnh tranh của cỏ dại và tăng khả năng thấm và giữ nước cho đất.
- Dùng tay nhổ cả gốc cỏ, dùng bay nhọn xới đất kết hợp xén đào hết gốc cỏ già, thân ngầm, nhặt sạch đưa ra khỏi khay/luống.
- Kết hợp nhổ bỏ những cây bị sâu bệnh hại, thu gom lại một nơi để xử lý, tiêu diệt mầm sâu bệnh.
* Bảo vệ:
- Có thể dùng màng ni lông căng cao 40-50 cm quanh luống hoặc quanh vườn để ngăn chuột, dúi,... cắn phá cây con.
7. Phòng trừ sâu, bệnh hại
- Vệ sinh vườn, dọn đốt cỏ rác trong và quanh vườn ươm.
- Dùng vôi bột, dầu hỏa, phấn chống kiến để rắc quanh luống gieo.
8. Tiêu chuẩn cây giống xuất vườn
- Tuổi cây giống: tối thiểu 10 tháng tuổi kể từ khi hạt nẩy mầm.
- Hình thái cây: có 01 lá kép, lá có màu xanh, phát triển tốt, khỏe mạnh, không phát hiện có sâu, bệnh hại.
- Đường kính thân khí sinh: tối thiểu 1,0 mm.
- Chiều cao thân khí sinh: tối thiểu 7,0 cm.
- Đường kính củ: tối thiểu 5,0 mm, có 2-3 rễ trở lên, bộ rễ không bị tổn thương.
VGH