Trong những năm gần đây, tình trạng nắng hạn kéo dài, lượng mưa giảm, nguồn nước tưới khan hiếm đã khiến nhiều diện tích đất nông nghiệp trở nên kém hiệu quả, năng suất bấp bênh. Trong bối cảnh đó, việc lựa chọn cây trồng thích ứng, đặc biệt là các loại cây ngắn ngày, ít cần nước nhưng vẫn mang lại hiệu quả kinh tế, đang là hướng đi được nhiều địa phương quan tâm. Mô hình trồng đậu xanh trên đất chuyển đổi tại xã Vĩnh Sơn (tỉnh Gia Lai) do Trung tâm Khuyến nông tỉnh triển khai trong vụ Hè Thu năm 2025 là một minh chứng rõ nét cho hướng đi phù hợp này.
Thực trạng và bối cảnh triển khai
Xã Vĩnh Sơn nằm trong vùng đồi núi bán sơn địa, thổ nhưỡng phần lớn là đất bazan đỏ và xám bạc màu, thích hợp với một số cây trồng chịu hạn như ngô, sắn, nhưng vẫn gặp khó khăn lớn về nguồn nước tưới. Những năm gần đây, sản xuất nông nghiệp trên địa bàn liên tục bị ảnh hưởng bởi thời tiết bất lợi, năng suất sụt giảm, đất đai ngày càng bạc màu do canh tác đơn điệu và thiếu biện pháp cải tạo hợp lý.
Trước tình hình đó, Trung tâm Khuyến nông Gia Lai đã lựa chọn triển khai mô hình thí điểm trồng đậu xanh thâm canh trên diện tích 1 ha tại hai thôn K6 và Đắk Tra – những vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng bởi nắng hạn. Ba hộ nông dân được chọn tham gia mô hình đều là những hộ đã có kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp, nhưng thu nhập bấp bênh do phụ thuộc vào các loại cây trồng truyền thống không còn phù hợp.
Ông Huỳnh Việt Hùng, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Gia Lai cho biết: Việc lựa chọn cây đậu xanh ĐX 208 để triển khai mô hình là dựa trên tiêu chí thích ứng với điều kiện hạn hán, thời gian sinh trưởng ngắn, ít sâu bệnh, và có thị trường tiêu thụ ổn định. Trung tâm không chỉ cung cấp giống, vật tư, mà còn tổ chức tập huấn, chuyển giao kỹ thuật canh tác đồng bộ để bà con yên tâm thực hiện.
Quy trình kỹ thuật và hỗ trợ đồng bộ
Điểm nổi bật của mô hình là sự hỗ trợ toàn diện từ giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật cho đến kỹ thuật canh tác. Người dân được hướng dẫn cụ thể từng bước, từ khâu làm đất – đảm bảo độ tơi xốp và giữ ẩm tốt, đến khâu xuống giống theo mật độ hợp lý, chăm sóc cây giai đoạn ra hoa – kết trái, và quản lý sâu bệnh theo nguyên tắc “4 đúng”.
Thạc sĩ Nguyễn Thị Hoàng Vi, cán bộ kỹ thuật Trung tâm Khuyến nông trực tiếp phụ trách mô hình, chia sẻ: “Trong suốt quá trình triển khai, chúng tôi theo dõi thường xuyên sự phát triển của cây đậu xanh, kịp thời hướng dẫn xử lý các hiện tượng như thối rễ, cháy lá do nắng nóng, hoặc sâu xanh ăn lá. Điều quan trọng là người dân đã thực sự chú ý đến việc canh tác theo đúng quy trình kỹ thuật.”
Sau 60 ngày gieo trồng, mô hình thu được kết quả khả quan. Giống đậu xanh ĐX 208 phát triển đồng đều, tỷ lệ cây sống cao, trung bình đạt 23 quả/cây, trong đó có 19 quả chắc. Năng suất thu hoạch đạt trung bình 17,3 tạ/ha – cao hơn 1,9 tạ/ha so với diện tích đối chứng ngoài mô hình. Không chỉ vượt trội về năng suất, mô hình còn giảm thiểu đáng kể tỷ lệ sâu bệnh, hạn chế sử dụng thuốc hóa học, nhờ đó tiết kiệm được chi phí và nâng cao chất lượng nông sản.
Về giá trị kinh tế, với giá thị trường đậu xanh hiện nay lên đến 55.000 đồng/kg, lợi nhuận ròng ước đạt trên 62 triệu đồng/ha – cao hơn mô hình sản xuất đại trà khoảng 13 triệu đồng. Đây là con số rất đáng khích lệ trong bối cảnh chi phí đầu tư thấp, công chăm sóc không nhiều và thời gian thu hoạch ngắn.
Không chỉ vậy, nhiều hộ dân còn ghi nhận hiện tượng đậu xanh ra hoa đợt hai sau thu hoạch, cho năng suất bổ sung khoảng 30% so với đợt đầu, giúp tận dụng thêm nguồn thu mà không cần tái đầu tư.
Người dân thay đổi nhận thức
Ông Trần Hữu Sâm, một trong ba hộ tham gia mô hình, phấn khởi cho biết: “Ban đầu tôi còn e ngại vì chưa trồng đậu xanh bao giờ, nhưng nhờ được hướng dẫn kỹ lưỡng, lại được hỗ trợ vật tư nên mạnh dạn làm. Sau hơn hai tháng, thấy hiệu quả rõ rệt, đậu dễ trồng, ít sâu bệnh, thu hoạch xong thương lái tới tận nhà mua. Nhờ mô hình này mà gia đình tôi có thêm nguồn thu nhập đáng kể.”
Theo chia sẻ của nhiều nông dân địa phương, cây đậu xanh không chỉ dễ trồng mà còn có khả năng cải tạo đất tốt, phù hợp để luân canh với các cây trồng khác như ngô, sắn, hoặc rau màu. Đặc biệt trong điều kiện thiếu nước, việc lựa chọn cây trồng ít cần tưới như đậu xanh là giải pháp thích ứng hiệu quả.
Ông Huỳnh Việt Hùng, nhấn mạnh: Giống đậu xanh ĐX 208 không chỉ chịu hạn tốt, mà còn phù hợp với điều kiện đất đai và tập quán canh tác của nông dân miền núi Gia Lai. So với sản xuất đại trà, mô hình giúp tăng năng suất gần 20%, lợi nhuận tăng hơn 26%. Trong thời gian tới, Trung tâm sẽ phối hợp với các địa phương mở rộng diện tích mô hình tại các vùng có nguy cơ thiếu nước cao.
Mô hình không chỉ giải quyết bài toán kinh tế trước mắt mà còn mang lại giá trị lâu dài về mặt sinh thái. Việc trồng luân canh đậu xanh giúp cải thiện độ phì nhiêu của đất, giảm sự phát triển của sâu bệnh qua mùa vụ, đồng thời giảm thiểu chi phí phân bón, thuốc BVTV cho vụ sau. Đây là điều kiện thuận lợi để xây dựng chuỗi canh tác khép kín, giảm phát thải và hướng tới nền nông nghiệp sinh thái, bền vững.
Trong bối cảnh ngành nông nghiệp đang đứng trước áp lực ngày càng lớn từ biến đổi khí hậu, việc chủ động chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo hướng thích ứng là yêu cầu cấp thiết. Mô hình trồng đậu xanh trên đất chuyển đổi tại xã Vĩnh Sơn không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội, mà còn là bài học thực tiễn về tư duy sản xuất linh hoạt, phù hợp với điều kiện tự nhiên và nhu cầu thị trường.
Với sự vào cuộc đồng bộ từ chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn và sự chủ động tiếp nhận của người dân, mô hình này hoàn toàn có thể nhân rộng tại nhiều vùng sản xuất khó khăn trên địa bàn tỉnh, góp phần quan trọng vào mục tiêu nâng cao thu nhập, ổn định đời sống nông dân, và phát triển nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu một cách hiệu quả, lâu dài./.
Thành Nguyên
Trung tâm Khuyến nông Gia Lai