Bưởi Phúc Trạch được biết đến là “đệ nhất danh quả” của huyện miền núi Hương Khê, là loại cây ăn quả chủ lực, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Trên địa bàn huyện Hương Khê hiện nay có tổng diện tích hơn 2.700 ha trồng bưởi Phúc Trạch, năng suất đạt khoảng 21.000 tấn/năm. Bưởi Phúc Trạch đã có thương hiệu được nhiều người trong và ngoài tỉnh biết đến và là cây trồng chủ lực của địa phương, nhiều hộ dân nhờ trồng bưởi có thu nhập cao, đời sống khá giả. Bưởi Phúc Trạch được trồng nhiều tại các xã Phúc Trạch, Hương Trạch, Hương Đô, Lộc Yên.... Hàng năm, cứ độ sang xuân, cây bưởi đặc sản ở huyện Hương Khê bắt đầu nở rộ, người dân quê bưởi lại sắp xếp mọi công việc để tập trung nguồn nhân lực thụ phấn bổ sung, giúp bưởi kết trái nhằm tăng tối đa khả năng đậu quả trong mùa thu hoạch tới.
Thời gian thụ phấn bổ sung là khi thời tiết thuận lợi và kéo dài khoảng 20 ngày (từ khoảng trung tuần tháng 2 đến nửa đầu tháng 3 dương lịch). Nếu gặp điều kiện thời tiết mưa rét kéo dài, thời gian thụ phấn có lúc lên tới 30 – 40 ngày. Vì thế, thời điểm này, người dân phần lớn dành thời gian ở vườn, vừa tiến thành thụ phấn vừa chăm sóc cây.
Bà con vùng bưởi chia sẻ về cách lấy phấn và thụ phấn như sau: Phấn dùng cho thụ phấn bổ sung là những hoa bưởi khác dòng có khả năng ra hoa và tự đậu quả cao, cây sinh trưởng phát triển khỏe, không ra hoa cách năm, mẫu mã đẹp nguồn phấn tốt; Nếu thời tiết khô ráo có ánh nắng mặt trời thì buổi sáng bắt đầu từ 7h đến 7h30p lấy hoa thu hạt phấn và tiến hành thụ phấn, buổi chiều bắt đầu từ 15h hái hoa lấy phấn và thụ. Nếu thời tiết mưa dầm cần tranh thủ khi tạnh mưa và kiểm tra hoa tung phấn là tiến hành hái hoa và thu phấn ngay không kể thời gian trong ngày. Nếu trời mát mẻ có thể tiến hành hái hoa lấy phấn và thụ cả ngày.
Chọn những hoa khỏe, đã tung phấn hoàn toàn, màu hạt phấn đã chuyển sang màu vàng đỏ. Sau khi hái hoa bưởi khác dòng để lấy phấn tiến hành bỏ tất cả các cánh hoa và đầu nhụy của hoa bưởi tránh tình trạng hoa hô hấp mạnh làm thoát hơi nước và làm giảm sức khỏe hạt phấn.
Đối với hoa bưởi Phúc Trạch (hoa được thụ phấn) trước khi thụ phấn rung nhẹ cành để loại bớt các hoa yếu, sau đó chọn những hoa khỏe để thụ phấn. Chấm nhẹ các vòi phấn của hoa bưởi khác dòng vào đầu nhụy (cọc đèn) của hoa bưởi Phúc Trạch. Cứ 1 hoa bưởi khác dòng bình quân thụ được từ 5-8 hoa bưởi Phúc Trạch. Một hoa bưởi Phúc Trạch chỉ cần thụ 1 lần là được. Phải tập trung thụ phấn kỹ, liên tục tất cả các lứa hoa, thụ đến khi bưởi tắt hoa hoàn toàn.
Tuy nhiên, ở các năm thì trong thời gian này thời tiết thường chuyển rét và mưa nhiều, thiếu ánh sáng, thời gian hoa nở vào khoảng 8h đến 15h trong ngày. Để chủ động và có nguồn phấn đảm bảo nhằm tranh thủ tối đa thời tiết lúc khô ráo tiến hành thụ phấn, từ năm 2021 người dân đã được hướng dẫn việc lấy và bảo quản hoa bưởi dùng để thụ phấn cho hoa bưởi Phúc Trạch bằng cách dùng bóng đèn hong hoa. Giải pháp này mang lại hiệu quả cao trong việc chủ động nguồn hoa hỗ trợ rất nhiều trong công tác thụ phấn khi gặp điều kiện thời tiết bất thuận.
Phương pháp được tiến hành: Chọn những hoa đã nở hoặc đã bắt đầu bung cánh để hái cho vào hộp đựng. Hoa được chọn lấy phấn thu về nếu hạt phấn chưa tung thì để nguyên hoa rải mỏng lên mặt phẳng rồi dùng bóng đèn có nhiệt độ 70 -100W đặt cách hoa khoảng cách 30 – 40cm. Trong quá trình hong thường xuyên kiểm tra thấy hạt phấn tung thì dừng hong. Thời gian hong thường khoảng từ 90 – 120 phút. Hong xong nhẹ nhàng đưa số hoa đã được hong cắt bỏ hết phần cánh hoa, nhụy hoa giảm sự thoát hơi nước làm khô hạt phấn và bỏ vào dụng cụ để thụ phấn, nếu không dùng hết cất hoa ở những nơi thoáng mát, khô ráo. Lượng hoa hái nên dùng trong ngày tuyệt đối không để lại ngày sau để thụ phấn.
Bà Nguyễn Thị Anh, cán bộ thuộc Cơ sở bảo tồn quỹ gen và nhân giống bưởi Phúc Trạch (xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê), người có nhiều năm kinh nghiệm trong việc thụ phấn bổ sung bưởi cho biết: "Phương pháp thụ phấn bổ sung cho cây bưởi giúp bưởi Phúc Trạch tăng khả năng đậu quả cao hơn 2 – 3 lần so với việc tự thụ phấn. Năm nào cũng thế cứ mỗi dịp hoa bưởi nở là tôi và các cán bộ tập trung hết thời gian có thể để thụ phấn giúp cho vườn bưởi có tỷ lệ đậu quả cao, năng suất, chất lượng đảm bảo”.
"Việc thụ phấn bổ sung đạt được kết quả cao đòi hỏi người thụ phấn là những người “thợ” có tay nghề điêu luyện và tâm huyết, công việc nhìn có vẻ đơn giản nhưng lại cũng rất tỷ mỉ và vất vả. Để tận dụng tối đa thời gian có thể thụ phấn cho hoa, chúng tôi luôn phải tay, mắt nhịp nhàng và tập trung toàn thời gian tại vườn. Tính trung bình mỗi ngày một người thụ phấn được cho từ 5-7 cây”, bà Nguyễn Thị Anh cho biết thêm.
Là hộ có số cây bưởi lớn trên địa bàn xã, chị Phạm Hồng Xuân, xã Hương Trạch, huyện Hương Khê cho biết: “Gia đình hiện có hơn 300 gốc bưởi, trong đó có khoảng 250 gốc cho quả. Thời điểm này gia đình tập trung hết nguồn nhân lực để thụ phấn bổ sung cho hoa bưởi giúp cho cây bưởi có tỷ lệ đậu quả cao hơn đảm bảo năng suất, chất lượng. Đối với gia đình tôi thì nguồn thu nhập chính hàng năm vẫn là từ cây bưởi Phúc Trạch nên gia đình luôn chú trọng việc chăm sóc cũng như tập trung nguồn lực để thụ phấn đảm bảo nhất, khi cần thiết gia đình vẫn phải thuê thêm nguồn nhân lực địa phương để tranh thủ hết mức thời gian ra hoa rộ của cây nhằm đạt hiệu quả cao nhất”.
    |
 |
| Chị Phạm Hồng Xuân nỗ lực tận dụng hết thời gian có thể để kịp thụ phấn hết số cây bưởi |
Được làm người “thợ” cần mẫn giữa không gian xanh, giữa màu trắng tinh khôi và hương thơm dịu dàng hoa bưởi, người nông dân cảm nhận được những sắc thái tươi mới, mang lại sự an yên, trong lành của cuộc sống thôn quê và mang hy vọng cho một vụ bưởi đầy thắng lợi./.
Trần Hà
Trung tâm Khuyến nông Hà Tĩnh