Cuối năm 2011, Sóc Trăng vinh dự được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu "Gạo thơm Sóc Trăng". Ðây chính là cơ hội để tỉnh nâng cao giá trị kim ngạch xuất khẩu gạo, tăng thu nhập cho người trồng lúa.
Hiệu quả từ đề án sản xuất lúa đặc sản
Trước đây, Sóc Trăng chỉ sản xuất lúa độc canh, mỗi năm một vụ, năng suất thấp, tổng sản lượng chỉ đạt 800 nghìn tấn. Những năm qua, bằng các nguồn lực của Nhà nước và huy động trong nhân dân, toàn tỉnh đã đầu tư xây dựng hoàn chỉnh hệ thống thủy lợi nội đồng, chủ động tưới tiêu, ngăn mặn, giữ ngọt góp phần tích cực chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp. Ngoài 40 nghìn ha đất trồng lúa kém hiệu quả chuyển sang nuôi tôm, toàn tỉnh hiện còn hơn 160 nghìn ha đất trồng lúa. Tuy diện tích đất trồng lúa giảm nhưng năng suất lúa không giảm.
Từ năm 2010 tới nay, tổng sản lượng lúa của Sóc Trăng luôn đạt từ 2 đến 2,2 triệu tấn/năm. Ðạt được kết quả này là bởi tỉnh không chỉ chú trọng đến năng suất mà đặc biệt quan tâm chất lượng giống lúa và hiệu quả kinh tế trên một đơn vị diện tích. Những cán bộ, kỹ sư nông nghiệp địa phương tích cực thực hiện các đề tài lai tạo, đột biến, duy trì, thanh lọc các giống lúa đặc sản (gồm các giống lúa thơm Sóc Trăng (ST), lúa tài nguyên mùa và các giống lúa thơm nhẹ); phối hợp Viện lúa đồng bằng sông Cửu Long (ÐBSCL), Trường đại học Cần Thơ khảo nghiệm hơn 2.000 dòng, giống lúa, mỗi năm chọn được năm đến bảy giống lúa có năng suất cao, chất lượng gạo tốt, phù hợp điều kiện thổ nhưỡng, sinh thái của từng vùng và đưa vào sản xuất. Các dự án xây dựng mạng lưới nhân giống lúa xác nhận được triển khai ở khắp các địa bàn trong tỉnh, bình quân mỗi năm sản xuất hơn 300 tấn giống nguyên chủng, cung cấp cho mạng lưới sản xuất giống trong tỉnh và tham gia thị trường giống. Ðến nay đã có 21 giống lúa thơm đặc sản ST, trong đó có giống ST1, ST3, ST5, ST8, ST10; riêng ST20 cho hạt gạo thơm dài, cơm mềm dẻo, thơm mùi hương dứa, hương cốm được coi là giống lúa thơm chủ lực, đặc sắc nhất không chỉ của Sóc Trăng mà kể cả Việt Nam, với năng suất cao từ 6,5 đến 7 tấn/ha, chất lượng đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, thích nghi đồng đất Sóc Trăng. Nhờ đó, ngành nông nghiệp địa phương xây dựng thành công đề án "Tạo lập, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận sản phẩm gạo thơm Sóc Trăng", nhằm xác định tiêu chí, đặc tính cần chứng nhận của sản phẩm gạo thơm Sóc Trăng được bảo hộ, sử dụng và quản lý, có cơ quan thẩm quyền chứng nhận, tạo điều kiện cho sản phẩm lưu thông trên thị trường trong và ngoài nước. Với quy trình này, cùng với việc ứng dụng công nghệ hạt giống đúng mức hiện nay, gạo thơm Sóc Trăng không ngừng phát triển được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu "Gạo thơm Sóc Trăng" trên thị trường trong nước và thế giới.
Ðể khai thác nguồn lợi lúa thơm đặc sản, Nghị quyết Ðại hội Ðảng bộ tỉnh Sóc Trăng lần thứ XII nhiệm kỳ 2011 - 2015 đã đề ra chỉ tiêu, phấn đấu đến năm 2015 diện tích trồng lúa đặc sản đạt hơn 20% diện tích gieo trồng lúa toàn tỉnh. Ðồng thời, giao UBND tỉnh chỉ đạo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN - PTNT) xây dựng "Ðề án Phát triển sản xuất lúa đặc sản đến năm 2015 theo mô hình cánh đồng mẫu lớn" trình HÐND tỉnh thông qua. Theo đó, tỉnh quy hoạch vùng sản xuất lúa thơm đặc sản ở 34 xã thuộc bốn huyện Trần Ðề, Mỹ Xuyên, Ngã Năm, Thạnh Trị. Năm 2012 - 2013, toàn tỉnh đã gieo trồng lúa thơm đặc sản chất lượng cao hai vụ (đông xuân - hè thu) được hơn 59 nghìn ha, trong đó, diện tích trồng lúa thơm ST nhiều nhất với 17.891 ha, còn lại là giống tài nguyên mùa và giống lúa thơm nhẹ khác. Những năm gần đây, gạo thơm đặc sản ST ở Sóc Trăng đã được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng, với giá bán trên thị trường từ 15.000 đồng đến 17.000 đồng/kg, cao hơn nhiều so với gạo thường. Mô hình này cho lợi nhuận 22,64 triệu đồng/ha, tạo được sự gắn kết giữa nông dân và doanh nghiệp trong việc đầu tư sản xuất lúa gạo chất lượng cao cung cấp cho thị trường. Việc phát triển vùng sản xuất lúa thơm đặc sản chất lượng cao xuất khẩu của tỉnh Sóc Trăng không chỉ khẳng định hướng đi đúng trong việc tái cơ cấu ngành nông nghiệp mà còn nâng cao thu nhập cho nông dân, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh cho hạt gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế. Mặt khác, còn giúp nông dân tiết kiệm chi phí vật tư, phân bón, thuốc trừ sâu, giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng. Ðồng thời, hỗ trợ nông dân nâng cao tiêu chí chọn giống, xóa bỏ tập quán chọn giống trôi nổi ngoài thị trường mà không cần biết tên giống, nguồn gốc và một số đặc tính nông học cơ bản của giống lúa.
Ðể phát triển bền vững vùng lúa đặc sản
Giám đốc Sở NN - PTNT Sóc Trăng Quách Văn Nam cho biết: Ðể có được những thành công như hiện nay, chúng tôi thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Do ở Việt Nam chưa có tiêu chí về lúa thơm, chúng tôi mượn tiêu chuẩn BE 2541 của Thái-lan. Ðây là tiêu chuẩn quốc tế để các doanh nghiệp làm cơ sở thu mua gạo thơm đặc sản. Chỉ những giống lúa nào đạt tiêu chuẩn này chúng tôi mới đặt tên lúa thơm
Sóc Trăng. Sau khi có được tiêu chí, chúng tôi đào tạo nâng cao trình độ đội ngũ chuyên viên kỹ thuật, kỹ sư nông nghiệp để có thể tiếp cận trình độ thế giới về chuyên môn, về quản lý đề tài dự án. Cán bộ khuyến nông cũng được bồi dưỡng kiến thức về lúa thơm, đồng thời tổ chức huấn luyện tại chỗ cho đội ngũ kỹ thuật viên làm trợ lý nghiên cứu. Vừa sưu tập nguồn giống từ các nơi vừa tiến hành lai tạo, đưa ra sản xuất các giống lúa thơm tự lai tạo, phát triển công nghệ hạt giống để giữ phẩm chất hạt giống thuần. Tuy nhiên, nông dân mới là người quyết định cuối cùng nên chúng tôi mời bà con đến tham quan, góp ý, làm cộng tác viên trong các thử nghiệm đo lường mùi thơm. Tổ chức huấn luyện lực lượng nông dân nòng cốt và xây dựng quy trình sản xuất riêng cho từng vùng, từng giống lúa; cử các chuyên viên kỹ thuật giỏi xuống những vùng quy hoạch diện tích lớn, tập trung để chuyển giao kỹ thuật, trợ giá giống, phân bón; hướng dẫn nông dân thực hiện quy trình canh tác hiện đại, như: quản lý dịch hại bằng công nghệ sinh thái, cách chọn giống thuần, phương pháp sạ, bón phân theo bảng so mầu lá, chương trình "một phải năm giảm", biện pháp hỗ trợ dinh dưỡng cây lúa và thu hoạch đúng độ chín. Ðể nâng cao giá trị lúa gạo hơn nữa, chúng tôi triển khai quy trình sản xuất theo hướng VietGAP. Những vùng có ưu thế về chất lượng cũng được xác định là những vùng có đất cát hoặc đất phải được phơi ải ít nhất 2 tháng/năm. Vì vậy, những vùng trũng, vùng sản xuất ba vụ, chúng tôi khuyến cáo nông dân không nên trồng lúa thơm. Mặt khác, đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại như tham gia hội chợ triển lãm; quảng bá thương hiệu trên các phương tiện thông tin đại chúng, đóng bọc gạo mẫu gửi các nhà máy, thương lái các nơi; mời các doanh nghiệp đến địa phương ký hợp đồng tiêu thụ. Ðến thời điểm này, tỉnh đã thành lập mới sáu HTX, 99 tổ hợp tác, nâng tổng số lên 20 HTX, 560 tổ HT trong vùng thực hiện đề án phát triển sản xuất lúa đặc sản. Thu hoạch 204 dòng lúa cấp siêu nguyên chủng với 612 kg lúa giống ST20 cung cấp cho nông dân trồng lúa đặc sản. Nông dân tham gia mô hình được hỗ trợ 50% giá lúa giống, 15% phân bón, thuốc bảo vệ thực vật theo định mức kỹ thuật; ngoài ra còn được tập huấn, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, hướng dẫn ghi chép sổ theo dõi sản xuất; hỗ trợ ký hợp đồng cung cấp lúa giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật với các doanh nghiệp.
Ðặc biệt, Sở NN - PTNT Sóc Trăng trao quyền sử dụng nhãn hiệu "Gạo thơm Sóc Trăng" cho năm doanh nghiệp: Công ty Gentraco ở Cần Thơ, Công ty Lương thực Sóc Trăng, Công ty TNHH Thành Tín, Công ty Chế biến gạo chất lượng cao Sóc Trăng và cơ sở sản xuất lúa giống và gạo thơm Mỹ Xuyên. Các doanh nghiệp ký hợp đồng thu mua lúa hàng hóa với giá cả hợp lý, mở ra hướng đi bền vững cho người trồng lúa, vừa tạo ra vùng nguyên liệu lúa gạo tập trung, có chất lượng cao để cung cấp cho thị trường, vừa giúp nông dân tiêu thụ lúa được thuận lợi. Nông dân sản xuất lúa gạo đến gần hơn với nhu cầu thực tế của thị trường, hạn chế khâu trung gian, gây thất thoát cho người sản xuất. Nhờ vậy, diện tích sản xuất lúa đặc sản liên tục tăng. Năm 2012, diện tích lúa đặc sản toàn tỉnh đạt 57.610 ha, thì năm 2013 ước đạt hơn 68.000 ha, riêng ba vụ lúa 2012 - 2013 (mùa, đông xuân, hè thu) vừa qua đạt hơn 68.237 ha.
Tuy nhiên, thực tế không phải hộ nông dân nào trồng lúa thơm đặc sản cũng trúng mùa, được giá. Bà con nông dân ở những vùng trũng, nước ngọt (huyện Châu Thành, Kế Sách, Mỹ Tú, Long Phú) cần thận trọng, không vì lợi nhuận mà mở rộng diện tích không theo quy hoạch, không nắm vững quy trình sản xuất, hậu quả sẽ bị thua lỗ nặng. Ðể vùng lúa thơm đặc sản Sóc Trăng phát triển bền vững, tỉnh đã và đang đầu tư ngân sách thỏa đáng cho công tác lai tạo chọn lọc và dự trữ giống lúa thơm đặc sản. Tỉnh cũng quy hoạch vùng sản xuất ổn định để đầu tư cho người nông dân về kỹ thuật canh tác, quy trình quản lý, sâu bệnh, thu hoạch, bảo quản để bà con yên tâm sản xuất. Tạo ra bộ phận nông dân chuyên nghề trồng lúa thơm đặc sản, bảo đảm không chỉ cho năng suất, mà còn có giá trị cao để xuất khẩu và tiêu thụ trên thị trường. Ðồng thời hình thành các doanh nghiệp đi sâu, mở rộng quy mô kinh doanh lúa gạo thơm. Ðây chính là hướng đi đột phá để nâng lên thành thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường thế giới.
Theo báo Nhân dân